انواع لعاب سرامیک و ویژگی آنها

(لعاب چیست؟)

با دقت در سطح ظاهری اشیا و ظروف سفالی به آسانی می توان پی برد که آنها دارای تغییرات زیاد عینی می باشند.

زبری، نرمی، شفافی، ماتی، نورپذیری و غیره انواع لعاب را از یکدیگر متمایز می سازد.

گرچه می توان تغییرات بی نهایت در سطح ظاهری اشیا لعابدار مشاهده نمود ولی تمام لعاب ها را تنها در چند دسته مشخص باید مطالعه کرد. و این درجه بندی را می توان از راه های مختلفی انجام داد.

درجه حرارتی که لعاب در آن مرحله به حالت شیشه تبدیل می گردد، موادی که در ساختمان لعاب بکار برده شده است می توانند منشا این درجه بندی باشند،

در ادامه پست همراه فرگاه دیزاین باشید.

فرمول لعاب

پیش از این راجع به انواع لعاب و خواص مهم آن در مقاله گذشته با موضوع لعاب چیست به طور کامل صحبت کردیم حال می خواهیم به طور کامل به موضوع انواع لعاب بپردازیم، در ابتدا نحوه فرمول نویسی لعاب را توضیح می دهیم.

برای نوشتن فرمول لعاب جدید بایستی نوع لعاب و طریقه پخت را در نظر گرفت زیرا حرارتی که لعاب در آن پخته می شود راهنمای اصلی مواد تشکیل دهنده آن است و همینطور مرغوبیت لعاب از لحاظ نرمی _ براقی، صافی و رنگ شدیدا” تابع مواد تشکیل دهنده آن است.

ترکیب شیمیایی انواع لعاب و اجزاء تشکیل دهنده آنها، به روش های متفاوتی می توانند بیان شوند. 

در عمل فرمول لعاب ها معمولا” یا بر اساس مواد اولیه تشکیل دهنده آنها و یا براساس درصد اکسیدهای موجود و یا بالاخره براساس نسبت های مولکولی اکسیدهای تشکیل دهنده لعاب ها بیان می گردد. 

در “فرمول بارگیری” لعاب، اجزاء تشکیل دهنده لعاب ها براساس مقدار و یا درصد مواد اولیه تشکیل دهنده آنها بیان می شوند.

به عنوان مثال در اینجا فرمول بار یک لعاب مشاهده می گردد  (فلدسپات ۴۲% _ کائولن۱۳% _ سیلیس۲۷% _ سنگ آهک ۱۸%) بیان ترکیب و اجزاء تشکیل دهنده لعاب به صورت “فرمول بار” دارای این مزیت می باشد که در این روش، مواد اولیه مشخص گردیده و بنابراین می توان برای مثال به واکنش های مختلفی که حین پخت، براساس نوع مواد اولیه به وقوع می پیوندد پی برد.

ولی متاسفانه این روش دارای یک عیب بزرگ می باشد، بدین معنی که بدون انجام محاسبات لازم نمی توان به

مقدار حقیقی اکسیدهای مختلف تشکیل دهنده لعاب پی برد.

بنابراین در مواردی که ترکیب لعاب ها به صورت ” فرمول بار” بیان شده باشند پیش بینی خواص لعاب و مقایسه

ویژگی های انواع لعاب با یکدیگر مشکل است.

به همین دلیل معمولا “فرمول بار” لعاب ها در شرایط خاص و در موارد لزوم کاربرد داشته و استفاده از آنها

درتمامی موارد رایج نمی باشد.

از حدود قرن نوزدهم به بعد تلاش های زیادی صورت گرفت که یک روش فرمول نویسی صحیح برای لعاب ها ابداع گردد

تا پیش بینی خواص لعاب ها و مقایسه آنها با یکدیگر به سهولت انجام شده و اصولا” از بروز هرج و مرج در

درک و تشخیص لعاب ها جلوگیری شود.

(لعاب چیست؟)

انواع لعاب کاشی و سرامیک

نوع رنگ و لعاب بستگی به نوع فرمول آن و مواد تشکیل دهنده آن دارد، به همین دلیل با ترکیب مواد تشکیل دهنده لعاب به میزان‌های متفاوت، می‌توانید رنگ و لعاب جدیدی را ابداع نمایید.

امروزه در صنعت کاشی و سرامیک روش‌ها و انواع گوناگونی از لعاب دهی وجود دارد که در اینجا به اجمال به معرفی آنها می‌پردازیم :

۱ – لعاب کاشی و سرامیک بی‌رنگ

این نوع لعاب برای پوشش سطوح چینی‌های بدلی ظریف به کار می‌رود و بی رنگ و شفاف است و از مخلوط کلسیم و سیلیس و خاک چینی سفید تهیه می‌شود.

۲ – لعاب کاشی و سرامیک رنگی

مهمترین نوع لعاب ، لعاب‌های رنگی هستند که با استفاده از اکسید فلزات به دست می‌آید .

برای رنگ آبی از اکسید مس (Cu2O) ، برای رنگ زرد از اکسید آهن (FeO) و برای رنگ سبز از اکسید کروم (Cr2O3) استفاده می‌شود.

۳ – لعاب کاشی و سرامیک کدر

این نوع لعاب که برای پوشش چینی‌های بدلی معمولی به کار می‌رود، از مخلوط SnO2 , PbO , SiO2 , Pb3O۴، نمک و کربنات سدیم تهیه می‌شود که آن را پس از ذوب کردن، سرد کردن و پودر کردن، در آب به صورت حمام شیر در می‌آورند و شیء لعاب دادنی را در آن غوطه‌ور می‌کنند.

۴ – لعاب کاشی و سرامیک بافت دار

به گونه ای از لعاب گفته می‌شود که دارای بافت‌هایی از سنگ‌های تزیینی و سیلسی می‌باشد که باعث ایجاد یک سطح ناصاف در لعاب می‌شوند. این سطوح به دلیل ایجاد اصطکاک بالا برای استفاده به عنوان سرامیک کف مناسب می‌باشند.

تقسیم بندی و ترکیب انواع لعاب

متاسفانه تاکنون هیچ نوع معیار عمومی و مورد پذیرش عموم برای تقسیم بندی انواع لعاب وجود نداشته است.

در بعضی موارد لعاب ها بر اساس ترکیب آنها ممکن است به دو دسته لعاب های سربی، سرب و یا بر اساس

مواد اولیه لعاب ها به دو دسته لعاب های خام و فریت شده تقسیم گردند.

در موارد دیگر ممکن است معیار تقسیم بندی لعاب ها، شکل ظاهری آنها بعد از پخت در نظر

گرفته شده و لعاب ها بر این اساس به دسته های گوناگون مثل لعاب شفاف، لعاب مات، لعاب اطلسی، لعاب کدر و غیره تقسیم گردند.

به هر حال عمومی ترین و رایج ترین معیار تقسیم بندی انواع لعاب ها در حال حاضر، درجه حرارت پخت آنهاست.

بر این اساس می توان لعاب ها را به پنج دسته مختلف به شرح زیر تقسیم نمود:

۱_ لعاب هایی با درجه حرارت پخت بسیار پایین، مشهور به لعاب های “راکو”

درجه حرارت پخت این لعاب راکو کمتر از حدود ۹۰۰ و به طور معمول حدود ۷۵۰ تا ۹۰۰ درجه می باشد.

ترکیب این لعاب ها بسیار ساده بوده و معمولا چنین لعاب هایی به مقدار زیاد حاوی اکسید سرب و نیز

گاهی اکسید بر بوده و آلومین در ترکیب این لعاب ها یا اساسا وجود ندارد و یا به مقدار کمی موجود می باشد.

۲_ لعاب هایی با درجه حرارت پخت پایین، مشهور به لعاب های “ماجولیکا”

منظور از لعاب ماجولیکا به طور کلی لعاب هایی با درجه حرارت پخت ببن ۹۰۰ تا حدود ۱۰۲۰ درجه سانتی گراد می باشد.

در لعاب ماجولیکا اگرچه اکسید سرب و نیز اکسید بُر گدازآورهای عمده می باشند ولی مقادیری از اکسیدهای قلیایی خاکی نیز مورداستفاده قرار می گیرند.

 در مورد لعاب ماجولیکا یک تجربه توسط بعضی از تولیدکنندگان وجود دارد که اگر یک ظرف خام داشته باشید و روی

آن یک لایه انگوب بزنید، انگوبی که از مواد بدنه و سیلیس بیشتر باشد، سپس نقاشی خود را انجام دهید و بعد

روی ظرف لعاب شفاف بزنید و همه این ها را باهم بپزید ماجولیکای زیبایی خواهید داشت.

(لعاب چیست؟)

۳_ لعاب هایی با درجه حرارت پخت متوسط، مشهور به لعابهای “ارتن ور”

درجه حرارت پخت این نوع لعاب ها تقریبا در محدوده ۱۰۲۰ تا ۱۱۶۰ درجه سانتی گراد می باشد. در ترکیب این نوع لعاب ها نسبت سیلیس به اکسیدهای بازی به حدود ۲٫۵ تا ۳٫۵ افزایش می یابد.

به همین ترتیب مقدار آلومین نیز درحدود ۰٫۲۵ تا ۰٫۳۵ می باشد.

 مقدار اکسیدهای قلیایی خاکی نیز در این لعاب ها افزایش یافته و معمولا اکسید بُر در این لعاب ها به مقدار حدود ۰٫۲ تا ۰٫۱ مقدار سیلیس وجود دارد. در این لعاب ها اکسید سرب به راحتی می تواند حذف گردد.

۴_ لعاب هایی با درجه حرارت پخت بالا، مشهور به لعاب های “فراورده های بهداشتی”

این نوع لعاب ها دارای درجه حرارت پخت حدود ۱۱۶۰ تا ۱۲۶۰ و به طور معمول تر حدود ۱۲۰۰ تا ۱۲۵۰ درجه سانتی گراد می باشند.

اگرچه در بعضی از این لعاب ها اکسید بُر ممکن است مصرف گردد ولی به طور معمول این نوع لعاب ها حاوی اکسید بُر نمی باشد .

در این دسته از لعاب ها ، اکسیدهای قلیایی خاکی گدازآور اصلی مورد استفاده قرار می گیرند .

همچنین معمولا اکسید باریُم، و در موارد کمتر اکسید روی به عنوان گداز آورهای فرعی در کنار اکسیدهای کلسیم، سدیم و پناسیم وجود دارند.

با توجه به اینکه در ترکیب این لعاب ها اکسید سرب به هیچ وجه، و اکسید بُر در اکثر موارد، مورد استفاده قرار نمی گیرند، بنابراین معمولا لعاب های این دسته، خام بوده و از فریت استفاده نمی شود.

در زیر فرمول دو نمونه از این دسته لعابها آورده شده است.

(لعاب چیست؟)

۵_ لعاب هایی با درجه حرارت پخت بسیار بالا، مشهور به لعابهای “پرسلان “

درجه حرارت پخت این دسته از انواع لعاب به طور کلی بالاتر از حدود ۱۲۶۰ و معمولا حدود ۱۲۸۰ تا ۱۴۰۰درجه سانتی گراد می باشد.

در ترکیب این نوع لعاب ها نسبت بین مقدار سیلیس به اکسیدهای بازی از حدود ۴٫۵ تا حدود ۱۰ متغیر است .

بر همین اساس مقدار آلومین نیز معمولا حدود ۰٫۴۵ تا ۱ می باشد.

گداز آور اصلی این نوع لعاب ها اکسید کلسیم بوده و در کنار اکسید کلسیم همیشه مقادیری از اکسیدهای سدیم، پتاسیم و در موارد کمتر منیزیم ، مورد استفاده قرار می گیرند.

علاوه بر این گداز آورها در بعضی مواقع ندرتا ممکن است از اکسید روی و یا باریُم استفاده شود.

۶_ لعابهای چینی و حرارت بالا

لعابهایی که درجه حرارت ذوب آنها از ۱۱۹۰ و ۱۲۱۰ درجه بالاتر است لعابهای چینی یا حرارت بالا نامیده می شوند.

لعابهای چینی عموما صاف و شفاف و بیرنگ می باشند. فلدسپار و اکسید کلسیم به عنوان فلاکس در آنها بکار می رود. 

لعاب های ویژه

به طور معمول، لعاب ها دارای سطحی “براق”، “شفاف” و یکدست می باشند. با این همه بسیاری از لعاب هایی

که عملا در صنعت سرامیک مورد استفاده قرار می گیرند ممکن است به دلیل نیازهای فنی و یا تزیینی

دارای چنین سطوحی نبوده و به عنوان مثال سطح آنها “مات و کدر” باشد.

این نوع لعاب ها که دارای ظاهری غیرعادی می باشند، ویژگی های بسیاری از این لعاب ها ناشی از وجود فاز بلوری در آن هاست.

بر همین اساس لعاب های ویژه را می توان به دو دسته تقسیم نمود.

دسته اول لعاب های ویژه ای می باشند که دارای فاز بلوری هستند. دسته دوم لعاب های ویژه ای باشند که ظاهر غیرعادی، و با ویژگی های آنها، ارتباطی به فاز بلوری ندارد.

(لعاب چیست؟)

لعاب های ویژه دارای فاز بلوری

مهم ترین انواع لعاب های ناهمگن عبارتند از “لعاب های کدر”، “لعاب های مات” “لعاب های نیمه مات و یا اطلسی”، “لعاب های ماکرو کریستالین” و یا درشت بلور، “لعاب های دلربا” و بالاخره ” لعاب های فاز قازمغازی”

لعاب های کدر

 لعاب کدر  یکی از انواع لعاب است که متضاد لعاب های شفاف بوده و اگرچه دارای سطحی براق می باشند،

ولی شعاع های نور قادر به عبور مستقیم از این نوع لعاب ها نمی باشند.

بنابراین بدنه فراورده هایی که زیر یک لعاب کدر قرار می گیرند، عملا دیده نمی شوند. 

به همین دلیل معمولا در مواردی که بدنه دارای رنگ نامطلوبی باشد، جهت پوشاندن رنگ نامطلوب آن از این مدل لعاب استفاده می گردد به عنوان مثال در تولید فراورده های بهداشتی.

لعابها بطور معمول شفاف می باشند. به منظور کدر نمودن یک لعاب شفاف لازم است موادی بصورت معلق در داخل لعاب وجود داشته باشند. تا بدین ترتیب این مواد باعث انکسار و پراکندگی شعاع های نور گردیده و از عبور کامل و مستقیم شعاع های نور از داخل لعاب ممانعت به عمل آورند.

چنین موادی اصطلاحا به کدر کننده ها موسوم می باشند.

(لعاب چیست؟)

لعاب های مات

 این مدل لعاب متضاد لعاب های براق می باشند. این نوع لعاب ها نیز در نتیجه ایجاد و رشد بلورها در هنگام سرد شدن مذاب به وجود می آیند.

بدیهی است که بلورهای حاصل قادر به انکسار شعاع های نور می باشند. بنابراین کلیه لعاب های مات، کدر نیز هستند.

لعاب های نیمه مات و یا اطلسی

کم و بیش دارای سطوح خشن و ناهمواری بوده که به راحتی کثیف شده و به سختی تمیز می گردند.

لعاب های اطلسی اگرچه می توانند جزیی از لعاب های مات به شمار آیند ولی به هر حال، این لعاب ها دارای سطوح بسیار صاف تر و همگن تری بوده و بنابراین دیر کثیف شده و به راحتی تمیز می گردند.

(لعاب چیست؟)

ماکروکریستالین یا درشت بلور

 همان طور که از نام این لعاب ها نیز مشخص است در لعاب های ماکروکریستالین برعکس این مدل لعاب و مات، ابعاد بلورها آنقدر بزرگ می باشند که به وسیله چشم غیرمسلح به راحتی دیده می شوند

(لعاب چیست؟)

لعاب های دلربا

 نام این نوع لعاب ها از کوارتز دلربا گرفته شده است. کوارتز دلربا نوعی کوارتز بوده که دارای بلورهای میکا و هماتیت می باشد. و به عنوان نوعی از سنگ های نیمه قیمتی در جواهرسازی مورداستفاده قرار می گیرد. وجود بلورهای مذکور در کوارتز دلربا باعث انعکاس شعاع های نور و تلآلو مخصوص می گردد. لعاب های دلربا به دلیل شباهت زیاد خود با این نوع کوارتز، به این نام معروف می باشند.

غازمغازی یا رنگین کمانی

 این دسته از انواع لعاب چنانچه حاوی اکسیدهای رنگی نباشند، دارای رنگ سفید و یا شیری متمایل به آبی بوده و سطح آنها رنگین کمانی می باشد. این دسته از لعاب ها ممکن است با نام های “لعاب های اوپالسنت” و یا “لعاب های چون” نیز شناخته شوند. “چون” شهری در شمال چین بوده که گفته می شود این لعاب ها برای اولین بار در حدود قرن یازده میلادی یا قرن پنجم هجری در آنجا ساخته شده است.

فریت چیست؟

یک ترکیب سرامیک و به طور مشخص تر جزیی از مواد تشکیل دهنده لعاب ها و گاهی بدنه ها می باشد که ابتدا ذوب گردیده و سپس سرد شده و به ذرات شیشه ای تبدیل گردیده است.

فریت ها به عنوان جزیی از مواد اولیه در ترکیب لعاب های سرامیک های ظریف و ندرتا در بدنه ها به کار می روند.

ممنون که تا اینجا پست همراه فرگاه دیزاین بودید برای خرید سنگ کلیک کنید.