معماری پانتئون
نمی‌شود به شهر رم ایتالیا سفر کرد و به دیدار پانتئون نرفت؛ بنایی مدور با گنبدی از جنس بتن که سالم‌ترین و کامل‌ترین بنای بازمانده از دوران روم باستان به شمار می‌رود.
این ساختمان زیبا در کنار آمفی‌تئاتر کولوسئوم، از مهمترین نمادها و جاذبه‌های گردشگری شهر رم به شمار می‌روند که سالانه میلیون‌های گردشگر از سرتاسر جهان را راهی سفر به رم می‌کنند.
تا انتها این پست همراه فرگاه دیزاین باشید.
تاریخچه پانتئون رم
اولین گام برای آشنایی با این بنای زیبا، اینست که با تاریخچه پانتئون رم آشنا شویم.
اما پیش از اینکه درباره پانتئون و تاریخچه آن صحبت کنیم، بد نیست بدانیم اصلا معنی پانتئون چیست؟
پانتئون (Pantheon) از یک کلمه یونانی به معنی متعلق به همه خدایان گرفته شده است. طبق اسناد تاریخی باقیمانده از آن دوران، به نظر می‌رسد دو دلیل برای اطلاق نام پانتئون به این بنا وجود داشته است؛ اول اینکه پانتئون یک معبد رومی برای تمام خدایان بوده و مجسمه تمامی خدایان درون قرار داشته، یا اینکه گنبد آن به بهشت و عرش خدایان رومی اشاره داشته است.
با اینحال، به نظر می‌رسد که پانتئون نه نام رسمی این بنای زیبا، بلکه لقبی برای اشاره به آن بوده است.
در سال ۳۱ پیش از میلاد، مارکوس آگریپا (Marcus Agrippa) که یک سناتور، ژنرال و معمار رومی بود تصمیم گرفت یک مجموعه از ساختمان‌های شگفت انگیز را در املاک شخصی خود احداث کند.
بین سال‌های ۲۹ تا ۱۹ میلادی، این مجموعه با سه بنای حمام آگریپا، معبد نپتون و پانتئون احداث شد. امروزه اگر به ورودی بنای پانتئون رم توجه کنید، یک کتیبه لاتین که بر بالای ورودی نقش بسته است را خواهید دید. این کتیبه می‌گوید که مارکوس آگریپا پسر لوسیوس، زمانی که برای سومین بار کنسول روم بود ساخته شد.
یافته‌های باستان شناسی نشان می‌دهد که معبد پانتئون ساخته شده توسط مارکوس آگریپا تخریب شده و بنای کنونی بعدا بر جای آن بنا شده است. البته بخش ورودی بنا که کتیبه آگریپا بر روی آن نقش بسته، بخشی از پانتئون اولیه است.
اگرچه تاریخ دقیق آغاز ساخت بنای فعلی پانتئون رم مشخص نیست، اما شواهد نشان می‌دهند که احتمالا ساخت پانتئون ایتالیا در دوران امپراتور تراژان (Trajan) آغاز شده و در زمان امپراتور هادریان (Hadrian) به پایان رسیده است.
بد نیست بدانید که بنای قلعه سنت آنجلو (Castel Sant’Angelo) که در نزدیکی کلیسای سنت پیتر (St. Peter’s Basilica) و حاشیه رود تیبر (Tiber) واقع شده نیز یک بنای مدور و متعلق به دوران هادریان و آرامگاه وی است که امروزه از مهمترین دیدنی‌های ایتالیا به شمار می‌رود.
در سال ۶۰۹ میلادی، پاپ بونیفاس چهارم (Pope Boniface IV) دستور تبدیل معبد پانتئون رم به یک کلیسا را صادر کرد و کاربری این بنا تغییر یافت و بسیاری از آثار و تزئینات آن حذف شد.
ا اینحال این تصمیم کمک کرد تا از تخریب پانتئون رم جلوگیری شود و ما امروزه شاهد یکی از زیباترین شاهکارهای معماری جهان باستان باشیم.
اما باید بدانید که این بنای زیبا در زمان اوج خود بسیار زیباتر و باشکوه‌تر بوده است. بر بالای ورودی آن مجسمه‌های متعددی قرار داشته است، نمای بیرونی آن با سنگهای مرمر صیقلی تزئین شده بود و سقف ورودی آن با یک لایه بزرگ از برنز پوشیده شده بود که متاسفانه تمامی آنها در طول تاریخ از بین رفته‌اند.
در دوران رنسانس و با تغییر دید جامعه و دستگاه کلیسا نسبت به زیبایی، اهمیت پانتئون مجدد افزایش یافت.
در این دوران بخش‌هایی از پانتئون رم بازسازی و مرمت شد و به آرامگاه چهره‌های مهمی چون رافائل (Raphael)، نقاش و معمار معروف ایتالیایی تبدیل شد.
همچنین در دوران مدرن، دو پادشاه مشهور ایتالیا یعنی ویکتور امانوئل دوم (Victor Emmanuel II) و اومبرتو اول (Umberto I) نیز در پانتئون رم دفن شده‌اند.
معماری پانتئون رم
همانگونه که پیشتر گفتیم، پانتئون رم یک شاهکار معماری بینظیر است.
بد نیست بدانید که این بنا تا قرن بیستم، بزرگترین سازه بتنی در سرتاسر جهان بوده است.
بزرگترین ویژگی معماری پانتئون رم، گنبد بزرگ و زیبای این بنا است.
ساخت این گنبد بتنی یکی از دستاوردهای بزرگ معماری در دوران باستان بوده است.
اگر به پلان معبد پانتئون رم در ایتالیا نگاه کنید، خواهید دید که قطر گنبد ۴۳ متر است و باید بدانید که ارتفاع گنبد تا سطح زمین نیز دقیقا به همین اندازه است؛ بدین ترتیب می‌توان گفت که فضای داخلی پانتئون شبیه به یک کره کامل است.
اما ساخت چنین معبد بزرگ و سنگینی، کار بسیار دشواری بوده است.
معماران رومی برای کنترل وزن گنبد، آن را بر روی یک بنای مدور با دیوارهایی ضخیم بنا کرده‌اند و برای کاهش وزن، فضاهای خالی متعددی را در داخل آن تعبیه کرده‌اند که قابل مشاهده است.
اما در دوران باستان که هنوز امکانات روشنایی وجود نداشته است، تهیه نور درون بناها موضوع مهمی بوده است.
به دلیل وزن بالای گنبد، ایجاد پنجره در دیوارهای آن ممکن نبوده است.
بنابراین یک سوراخ یا پنجره بزرگ در میان گنبد احداث شد که امروزه به چشم پانتئون شهرت دارد. این حفره یا پنجره ۹ متر قطر دارد و تنها منبع نور معبد پانتئون به شمار می‌رود.
آکولوس
حیرت انگیزترین بخش پانتئون گنبد عظیم آن است که به خاطر حفره‌ای در مرکز شهرت دارد. به این سوراخ، چشم پانتئون یا اوکولوس (oculus) نیز می‌گویند.
این گنبد به مدت ۱۳۰۰ سال بزرگترین گنبد جهان بود و حتی امروز نیز بزرگترین گنبد بدون حمایت جهان به شمار می‌رود! قطر این گنبد ۴۳/۳۰ متر بوده و به خاطر برابری فاصله زمین تا سقف و این قطر، یک تناسب عالی برقرار می‌شود.
مهندسان رومی برای آن که گنبد پانتئون بتواند بدون حمایت سر جای خود بایستد، وزن مصالح و ضخامت را به تدریج کاهش می‌دادند.
حتی برای سبک‌تر شدن بین دیواره‌های گنبد فاصله‌های متناوب انداخته می‌شد.
قطر سوراخ بالای گنبد ۷/۸ متر بوده و تنها منبع نور، خروج دود ناشی از آتش مقدس و پیوند بین معبد و خدایان بالا به حساب می‌آمده است.
وجود آکولوس همچنین باعث ریزش باران به داخل معبد می‌شود. لذا دقیقا در زیر آن و در کف معبد یک چاه تعبیه شده است که در هنگام بارندگی تمام نزولات را به خارج از معبد هدایت می کند.
ضخامت سقف پانتئون متغیر است به طوری که در پایه‌های گنبد ۶ متر و در نزدیکی آکولوس ۱ متر است. همچنین برای جلوگیری از فروریختن سقف، در قسمت های فوقانی آن از سیمان سبک‌تری استفاده شده است. این کار بوسیله استفاده از سنگهای مختلف در سیمان انجام شده است.
۱۶ ستون عظیمی که ایوان را حمایت می‌کنند، هر کدام ۶۰ تن وزن دارند و ارتفاعشان ۱۱/۸ متر است. این ستون‌ها بیش از ۱۰۰ کیلومتر روی رود نیل سفر کردند تا از مصر به اینجا برسند.
در روز ۲۱ آوریل یک جلوه نوری جالب را می‌توان دید؛ وقتی آفتاب ظهر به پنجره مشبک فلزی بالای درب ورودی می‌تابد، حیاط بیرونی پر از پرتوهای نور می‌شود. رومی‌ها ۲۱ آوریل را به عنوان روز تأسیس شهر جشن می‌گرفتند و منظره تحسین برانگیز امپراطورشان در ورودی پانتئون که با پرتوهای نوری که از داخل به بیرون تابیده می‌شوند احاطه شده، وی را در حد خدایان مقدس جلوه می‌داد
روبه‌روی پانتئون آب‌نمای زیبایی به همین نام را می‌بینید.
این آبنما توسط معمار مشهوری به نام جاکومو دلا پورتا (Giacomo Della Porta) در سال ۱۵۷۵ طراحی شد. در سال ۱۷۱۱ پاپ دستور اصلاح و تغییراتی روی این اثر زیبا را داد و خروجی این کار چیزی است که امروزه شاهدش هستید
حقایقی در مورد پانتئون رم
از جمله حقایقی که در مورد این بنا می‌توان گفت، عبارتند از:
کلمه ی‌پانتئون در زبان یونانی یک صفت است که معنای آن “به احترام تمام خدایان” می‌باشد. این معبد را می‌توان اولین معبد برای تمام خداها دانست که ساخته شده است.
جالب است بدانید که از نظر سالم بودن فیزیکی، این معبد بهترین جاذبه ی‌به جا مانده از دودمان سلطنت رومیان می‌باشد. البته اینکه در حمله ی‌بربرها پانتئون سالم مانده است، دلیل آن معلوم نیست اما هرچه که هست، این بنا سالم مانده است.
جالب است بدانید که این بنا در سال ۶۰۹ میلادی به کلیسا تبدیل شده بود که مصالح به کار رفته در آن هنوز ناشناخته است. در واقع این مصالح را می‌توان به بتن‌های مدرن امروزی شبیه دانست.
البته سن این معبد هنوز به طور کامل معلوم نیست. به باور برخی پانتئوس اصلی به رومولوس پیشکش شده است و در همان منطقه واقع شده است. همچنین برخی می‌گویند که این بنا در قرن ۲۷ قبل از میلاد توسط آگوستوس ساخته شده است.
از دیگر حقایقی که در مورد پانتئون رم می‌توان بیان کرد، عبارتند از:
گنبد عظیم این معبد، شگفت انگیزترین بخش آن است که در مرکز آن حفره ی‌بزرگی ایجاد شده است. این حفره به اوکولوس یا چشم پانتئون نامیده شده است و قطر گنبد ۴۳.۳ متر می‌باشد.
این بنا به عنوان بزرگترین گنبد بدون حمایت در جهان شناخته می‌شود که همچنین تا ۱۳۰۰ سال به عنوان بزرگترین گنبد در جهان شناخته می‌شد.
قطر حفره ی‌بالای این گنبد در حدود ۷.۸ متر بوده و وزن مصالح بکار رفته هرچقدر که به سمت مرکز پیش می‌رود، کمتر می‌شود تا پایداری گنبد حفظ شود.
در این بنا شما می‌توانید مقبره‌های نقاش رنسانسی ایتالیا یعنی رافائل را در کنار دیگر شاعران و پادشاهان در داخل آن مشاهده نمایید.
زمین این معبد از مرمر بوده و الگوهای هندسی خاصی دارد.
۱۶ ستون قسمت ورودی (ایوان معبد) را حمایت می‌کنند که وزن هر کدام از آنها ۶۰ تن می‌باشد.
در روز ۲۱ آوریل می‌توانید شاهد یک جلوه ی‌نوری زیبا در ظهر باشید.
از نظر مورخان این بنا وجودش وابسته به دین و مذهب نیست و ربطی به آن ندارد، هر چند که امروزه وقف حضرت مریم شده و در مقطعی به عنوان کلیسا بوده است.
همچنین روبروی این معبد می‌توانید یک آبنما با ظاهر بسیار زیبا را مشاهده کنید.
جاذبه های دیدنی در اطراف پانتئون
از جمله دیدنی‌های اطراف پانتئون رم می‌توان به موارد زیر اشاره نمود که عبارتند از:
میدان عمومی و تاریخی Piazza Navona: در واقع این یک میدان در کنار استادیوم دومیتیان است که در قرن اول میلادی ساخته شده و منظره ی‌بسیار زیبایی دارد.
بازار مواد غذایی Campo de’ Fiori: که یک بازار محلی و یک میدان مربعی شکل می‌باشد.
فواره ی‌تروی: این جاذبه از آبنماهای منطقه ی‌تروی در رم است که ارتفاع آن به ۲۶ متر می‌رسد و یکی از معروف‌ترین آبنماها در جهان می‌باشد.
معماری رومی در پانتئون و جاذبه های دیدنی رم
امپراتوری روم با پیشرفت جامعه ی‌خود در قالب ایجاد راه‌ها، سیستم‌های حمل و نقل و ایجاد ارتش و قوانین محکم توانسته بود نقش خوبی در ارتقای تمدن خود ایفا کند. این امپراتوری در زمان حیات خود سدها، پل‌ها، میدانها، تاقها، سنگ فرش‌ها و … بسیاری را ایجاد کرد که اکنون هر کدام از آنها نمایانگر شکوه تمدن این امپراطوری می‌باشد.
شما می توانید علاقه ی‌رومی‌ها به ساخت ساختمان‌های بلند با مصالح سنگین را در بناهایی که بر جای گذاشتند ببینید. برای درک بهتر معماری رومی به شما پیشنهاد می‌کنیم از جاذبه‌های باقی مانده از آنها از جمله موارد زیر بازدیدی داشته باشید.
- طاق‌های مرکب
- آبراهه‌های رومی
- پانتئون رم
- کلوسئوم
- تاق پیروزی کنستانتین
- باسیلیکاها
- فروم ها
- کاخ بزرگ امپراتور دیوکلسین
- اماکن اقامتی در نزدیکی پانتئون
ممنون که تا اینجا پست همراه فرگاه دیزاین بودید.