کاخ چهلستون اصفهان کجاست؟ در شهر زیبا و باستانی اصفهان کاخ ها و باغ های سلطنتی و با شکوه بسیاری
از دوره صفویه بر جای مانده است که از معروف ترین آن ها می توان به کاخ یا باغ موزه چهلستون اشاره نمود.
این باغ از مهم ترین جاذبه های گردشگری اصفهان محسوب می شود که هر ساله گردشگران بسیاری از سراسر نقاط ایران و جهان به بازدید از آن می روند.
معماری ها و کاشی کاری هایی که در ساخت این باغ به کار رفته است در نوع خود بی نظیر هستند و می توان گفت این بنا از آثار شاهکار معماری دوره صفوی است.
کاخ چهلستون در طی سالیان عمر خود تا کنون دچار آسیب ها و حوادث گوناگونی شد اما همچنان دارای ظاهری بسیار زیبا و خیره کننده است.
در ادامه این پست همراه فرگاه دیزاین باشید.
دوره حکومت شاه عباس کبیر
در دوران صفویه اصفهان به عنوان پایتخت کشور انتخاب شد وساختمان ها و بناهای بسیاری در آن بنا گردید.
از جمله این بناها که در زمان شاه عباس اول ساخته شد کاخ چهلستون بود.
در آن زمان شاه عباس اول از کاخ عالی قاپو برای سلطنت و انجام کارهای رسمی خود استفاده می کرد.
اما به فضایی دیگر جهت استراحت به دور از مشکلات سلطنت و کشور داری نیاز داشت.
همین مسئله موجب شد که دستور دهد عمارت کوچکی در داخل بخشی از باغ جهان نما بسازند.
این عمارت به شکل کلاه فرنگی بود که اتاق هایی به بلندی 12 متر داشت.
اگر چه قرار بود این عمارت صرفا برای استراحت شاه باشد اما پس از مدتی از آن به منظور برگزاری
جشن ها و مهمانی های کوچک و بزرگ سلطنتی و پذیرایی از سران و مقامات داخلی و خارجی به کار می رفت.
به طوری که گروهی از مورخان ذکر کرده اند که شاه عباس اول جشن نوروز بیست و سومین سال سلطنت
خود را در عمارت چهلستون برگزار نمود.
بنابراین کاخ چهلستون در زمان شاه عباس اول از جایگاه ویژه ای برخوردار بود.
این کاخ به نحوی طراحی شده بود که با استفاده از تونل هایی به کاخ های عالی قاپو و هشت بهشت متصل
می شد و باغ چهلستون که این عمارت در میان آن واقع شده بود نیز دارای راه ارتباطی با میدان نقش
جهان و باغ های اطراف خیابان چهار باغ بود.
دوره شاه عباس دوم
در این دوره از تاریخ که مصادف با تاجگذاری شاه عباس دوم بود کاربری کاخ تغییر یافت و آن را توسعه بخشیدند.
برای این منظور از برترین و معروف ترین معماران، مهندسان و هنرمندان آن زمان که دارای ذوق و مهارت
خاصی در کار خود بودند استفاده کردند تا در نهایت بنایی بسیار با شکوه و فوق العاده زیبا دریافت نمایند.
شاه عباس دوم دستور داد برای تمامی قسمت های عمارت از جمله ایوان های درونی و بیرونی از زیباترین
آینه کاری ها و تزئینات استفاده شود. همچنین افزایش تعداد اتاق ها، تالارها و … از دیگر اقداماتی بود که بر
روی کاخ چهلستون انجام شد.
به عنوان مثال تالار هجده ستون، تالار آینه، ایوان های طرفین سرای پادشاهی و … به همراه کاشی کاری ها و آینه کاری هایی که بر روی سقف ها و دیوار های تالار انجام می شد از جمله این اقدامات بودند.
در واقع می توان گفت این کاخ با تزئینات شیک و بی نظیری که بر روی آن انجام شده است از نخستین بناهای مجلل و سلطنتی محسوب می شد.
کاخ چهلستون پس از تغییرات فراوان در سال 1056 در طی مراسم با شکوهی با حضور شاه عباس دوم و سفرای داخلی و خارجی افتتاح گردید. با افتتاح کاخ چهلستون شاه عباس دوم تمامی ملاقات ها و مهمانی های خود را دراین کاخ انجام می داد.
این کاخ در طی حکومت سایر شاهان صفوی نیز از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار بود و از مهم ترین ساختمان های حکومتی و سلطنتی آن زمان محسوب می شد اما متاسفانه در دوازدهمین سال سلطنت شاه سلطان حسین طی حادثه ای دچار آتش سوزی شد.
کاخ چهلستون در دوره حکومت قاجار
نوشته ها و آثار مورخان حاکی از آن است که در دوران قاجار کاخ چهلستون تغییر چندانی نداشته و به همان حالت قبلی خود بوده است اما در زمان سلطنت ظل السلطان فرزند ناصر الدین شاه آسیب های فراوانی به کاخ وارد شده و حوض مرمرین و جوهای سنگی باغ نیز پر شده و دیگر همانند گذشته دارای مجارای عبور آب نبودند.
متاسفانه در اواخر حکومت قاجار به بناهای صفویه به ویژه کاخ چهلستون و عالی قاپو کمتر توجه می شد و این
بناها به شدت مورد تخریب قرار گرفته بودند. همین مسئله موجب شد که تزئینات و نقاشی ها و درهای خاتم
کاخ صدمات بسیاری ببینند و از طرفی استفاده از رنگ روغن جهت بازسازی مجدد رنگ و نقش دیوارها موجب شد
که نقاشی های بی نظیر کاخ به طور کامل جدا شده و از بین بروند.
بی توجهی به کاخ چهلستون در اواخر قاجاریه به حدی ادامه داشت که شیخ جابر انصاری معتقد است تمامی آینه
کاری های بزرگ و با شکوه، تابلوهای گرانقیمت، درهای خاتم و بسیاری دیگر از اشیا قیمتی کاخ به تهران فرستاده شدند.
علاوه بر این فرش های نفیس و دو رو بافت کاخ نیز کاملا تخریب شده و از بین رفتند و در مجموع از آن عمارت با شکوه و سلطنتی خرابه ای بیشتر باقی نماند.
کاخ چهلستون در دوره پهلوی
در دوره پهلوی یک موسسه باستان شناسی ایتالیایی را انتخاب نمودند که کاخ چهلستون را بر اساس عکس هایی که از آن وجود داشت مجددا مورد بازسازی و مرمت قرار دهد و تمامی نقش و نگارها و آینه کارهای کاخ را همانند گذشته ایجاد نماید.
با تعمیرات صورت گرفته و احیا باغ و عمارت چهلستون این بنای با شکوه به موزه تغییر کاربری داد و از آن به منظور در معرض دید قراردادن مهم ترین آثار دوره های مختلف تاریخ استفاده می کردند.
وجه تسمیه کاخ چهلستون
این کاخ سلطنتی در واقع دارای 20 ستون استوار می باشد اما استخر بزرگی که مقابل آن قرار دارد سبب شده که این
ستون ها کاملا در آب استخر انعکاس یابند، از این رو محققان بسیاری معتقد هستند این موضوع وجه تسمیه کاخ است.
برخی دیگر نیز جایگاه ویژه عدد 40 در ادب فارسی که نشان دهنده تعدد و کثرت می باشد را دلیل نامگذاری این بن
ا به چهلستون می دانند. کاخ چهلستون و باغ زیبایی که در آن واقع شده است شاهکار معماری ایرانی است و از
قسمت های متعددی تشکیل شده که تزئینات و آینه کاری های هر بخش آن در نوع خود بی نظیر هستند که در
ادامه به طور کامل به شرح آن می پردازیم.
معماری کاخ چهلستون اصفهان نمادی از معماری برون گرا
عمارت چهل ستون در ابتدا کوشکی کوچک در میان باغی بزرگ بوده است و در طی سالیان بر وسعت و شکوه آن افزوده شده است.
این عمارت نوعی از معماری برون گرا است و به همین دلیل با معماری اکثر ساختمان‌های ایرانی تفاوت هایی دارد. نحوه ساخت این عمارت به صورتی است که چشم اندازهای رو به بیرون داشته باشد و دید جذابی از باغ بدهد.
طراحی این عمارت با نیم نگاهی به معماری بناهای قدیمی ایرانی، چهار ضلعی است که با دو خط موازی به سه
مستطیل تقسیم شده است که مستطیل میانی خود از سه قسمت تشکیل شده است که بخش‌های کناری آن
اتاق‌های کوچک و بزرگی را در خود جای می‌دهد. مستطیل انتهایی نیز با سقفی پوشانده شده که به آن طنابی گویند که در انتهای باغ چهلستون قرار دارد.
سه ایوانی که در سه طرف سازه است به همراه مستطیلی که در وسط بنا است، حالت چلیپایی (صلیبی) ایجاد می‌کند. در اصلی کاخ چهلستون هم چون عمارت عالی قاپو رو به شرق ساخته شده است.
کاخ چهلستون با‌ترکیبی از معماری اصیل ایرانی، چینی و فرنگی بنا شده است و اصل تقارن در ساخت تمام اجزا و سازه‌های بنا هم چون تزیینات چوبی، نقاشی ها، گچ بری و آینه کاری‌ها رعایت شده است.
این عامل تقارن که در طرح درونی و بیرونی کاخ در میان تمامی خطوط نقوش و زوایای گوناگون عمارت وجود دارد، چشم را به سمت معینی که نماد قدرت و حکومت که همان شخص شاه یا حاکم است هدایت می‌کند و این بخش همان ایوان ستون دار است که در ادامه به طور کامل با آن آشنا خواهیم شد.
ایوان ستون‌دار
در نگاه اول چشم‌هایتان به نخستین بخش کاخ که زیبایی خود را به نمایش گذاشته است، خیره خواهد شد.
یکی از ویژگی‌های مهم بنا، این تالار یا ایوان ستون دار است که از بیست ستون تشکیل شده است.
این ایوان با ابعاد ۳۸ متر طول، ۱۰ متر عرض و ۱۴ متر ارتفاع و رو به سوی شرق بنا شده است.
آینه کاری‌ها و نقاشی‌هایی در قالب گره چینی و نقوش هندسی که سقف چوبی ایوان را در بر می‌گیرد نظر ما را به خود جلب می‌کند.
ایوان کاخ چهلستون از دو بخش تشکیل شده است: بخش ابتدایی که ۱۸ ستون چوبی با پایه‌های چوبی و سنگی
دارد که چهار ستون وسط آن روی چهار شیر سنگی استوار است که در گذشته از دهان این چهار شیر آب فوران
می‌کرد و در حوض مرمری زیبای کوچک وسط ایوان جاری می‌شد که زیبایی این ایوان بی‌نظیر را دو چندان می‌ساخت.
بخش ثانویه ایوان که کمی مرتفع‌تر از بخش ابتدایی است و به عنوان سردر ورودی تالار آیینه یاد می‌شود
دارای دو ستون است و تمامی دیوارهای آن آیینه کاری است که دیدن آن خالی از لطف نیست.
گفتنی است که ایوان ستون دار که در ارتفاع یک متری نسبت به زمین‌های اطراف خود احداث شده است به پله‌هایی از دو سمت شمالی و جنوبی ختم می‌شود.
ستون‌های ایوان
تمامی ستون‌های اصلی ایوان که از تنه درخت کاج یا چنار است در گذشته با آیینه و شیشه به ظرافت و زیبایی تزیین شده بودند، اما امروزه روی آنها را با لایه نازکی از تخته رنگ شده پوشانده اند که احتمالا هدف از این کار نگه داری این ستون‌ها است.
بخش دوم ایوان
در قسمت‌های شمالی و جنوبی پشت ایوان، دو مکان کاملا شبیه به هم و قرینه وجود دارد که قسمت پایینی نمای آنها با سنگ‌های مرمر به زیبایی نقش دار شده است.
قسمت شمالی و جنوبی ایوان دارای درها و پنجره‌های مشبک زیادی است که امروزه از آنها به عنوان محلی برای به نمایش گذاشتن آثار باستانی و تاریخی اصفهان و تصاویری از سفرنامه‌های جهانگردان و مسافران گذشته که از اصفهان زیبا دیدن کرده بودند، استفاده می‌شود.
سردر تالار یا تالار آیینه
راهمان را به فضای اصلی کاخ چهلستون ادامه می‌دهیم و از ایوان ستون دار عبور می‌کنیم. سردر تالار اصلی یا تالار آینه، درست در پشت ایوان ستون دار قرار گرفته است که سقف و دیوارها و تمامی سطوح آن مزین به آینه‌های بزرگ خشتی و آینه‌های کوچک معرق کاری شده است. ۲ ستون ۱۲ متری در این تالار است که با ۱۸ ستون ایوان ستون دار، ۲۰ ستون کاخ چهلستون را تشکیل می‌دهند. کتیبه معروف شاه عباس صفوی در بالای این ایوان قرار دارد که در آن به سال ساخت بنا اشاره شده است.
شاه نشین
در پشت ورودی تالار آیینه بخش کوچکتر و بالاتری وجود دارد که به آن شاه نشین می‌گویند.
ابعاد این بخش ۷ متر در ۵. ۵ متر است و سقف ان با آیینه‌های ریزی پوشانده شده است.
گفته می‌شود که در زیر لنگه طاق شاه نشین تصویری از دوران جوانی ناصر الدین شاه قاجار توسط محمد حسن افشار کشیده شده بود که امروزه اثری از آن تصویر نیست.
علت نامگذاری عمارت چهل ستون
قبل از هرچیز اجازه بدهید که درباره نام این عمارت با شما صحبت کنیم.
اگر تعداد ستون‌های کاخ را بشمارید، متوجه می‌شوید که فقط ۲۰ تاست.
پس چرا این مجموعه به چهل ستون معروف است؟ واقعیت این است که تصویر این ستون‌ها در حوض بزرگ مقابل عمارت می‌افتد و انعکاس آن در آب، موجب می‌شود که جمع عکس ستون در کنار خود واقعی‌شان به ۴۰ ستون بدل شود.
از این منظر باید گفت هرکس که این نام را برای عمارت چهل ستون اصفهان در نظر گرفته، بسیار خلاق بوده است.
نقاشی های کاخ چهل ستون
نقاشی‌های کاخ چهل ستون یادگار هنرمندان چیره‌دستی است که با امکانات بسیار کم، آثاری بزرگ خلق کرده‌اند.
یکی از جذاب‌ترین نقاشی‌های موجود در کاخ چهل ستون مربوط به تالار مرکزی است.
در زمان صفویه، از مهمانان خارجی در این تالار پذیرایی می‌شد؛ به همین سبب روی دیوارهای آن، نقاشی‌هایی وجود دارد که بازگوکننده وقایع و دوره‌های مختلف تاریخی‌اند
. حتماً برای شما هم جالب است که بدانید دقیقاً چه تصاویری روی دیوار این بخش از کاخ چهل ستون اصفهان قرار گرفته است.
مهم‌ترین نقاشی‌های این بخش شامل شاه عباس در حال پذیرایی از فرمانروای ترکستان، شاه طهماست اول در حال پذیرایی از پادشاه هند، شاه عباس دوم در حال پذیرایی از امیر ترکستان، شاه اسماعیل اول در جنگ چالدران، شاه اسماعیل اول در جنگ مرو، نادرشاه افشار در حال فتح هند، شاه اسماعیل اول در نبرد مرو و… می‌شود.
در دو سمت سالن مرکزی عمارت چهل ستون هم تصاویری از مقامات خارجی اروپایی مانند سفیران دیده می‌شود که در زمان صفوی به ایران رفت‌وآمد داشته‌اند.
موزه چهل ستون
برای بازدید از کاخ چهل ستون اصفهان و سرزدن به موزه آن تردید نکنید. بعد از کاخ گلستان، این موزه کهن‌ترین کاخ‌موزه ایرانی است و حیف است که از آن دیدن نکنید. این موزه در سال ۱۳۲۷ راه‌اندازی شد. در همان سال‌ها، مرمت و بازسازی‌هایی هم صورت گرفت. از اشیای موجود در موزه می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:
- کاشی و سفال
- ظروف شیشه‌ای و آینه
- فرش‌های دست‌باف و قدیمی
- نسخه‌های خطی کوفی قرآن
- سنگ‌نگاره‌ها و نوشته‌های تاریخی
- اسنادی از دوران صفوی مانند قباله‌های ازدواج
چهل ستون اصفهان کجاست؟
کاخ چهلستون در شرق خیابان چهارباغ پایین، جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش جهان قرار دارد.