مسجد لطف الله یکی از مسجدهای تاریخی ایران و شناخته شده شهر اصفهان است که در دوران صفویه بنا شده است.
این مسجد در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی قاپو و در همسایگی مسجد امام واقع
شده است و شاهکاری از معماری و کاشیکاری قرن یازدهم هجری و اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران است.
معرفی مسجد شیخ لطف الله
مسجد شیخ لطف الله که در میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد، در ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران
قرار گرفته است و با معماری، کاشیکاری و تزیینات فوق‌العاده، زیباترین و بهترین جلوه‌های هنر دوره صفوی را به نمایش می‌گذارد.
این بنای باشکوه که از جاهای دیدنی اصفهان محسوب می‌شود، قرن‌ها است که روبه‌روی عمارت عالی قاپو و ضلع شرقی میدان نقش جهان خودنمایی می‌کند و نگاه هر گردشگر داخلی و خارجی را به خود جذب می‌کند.
استاد محمدرضا اصفهانی یکی از مشهورترین معماران عصر صفوی بود که توانست سبک معماری اصفهانی را به زیبایی هرچه تمام‌تر در این محل اجرا کند. طبق اعلام خبرگزاری اسپوتنیک، این اثر هنری به‌عنوان یکی از هفت عجایب ناشناخته و برترین سازه‌های دیدنی جهان به شمار می‌رود.
مسجد شیخ لطف الله تفاوت‌های زیادی با سایر مساجد ایرانی دارد؛ به‌طوری که نه‌تنها مناره ندارد؛ بلکه در آن از حیاط چهار ایوانی هم خبری نیست که همین موضوع بر اختصاصی‌بودن مسجد شیخ لطف الله صحه می‌گذارد.
نقشه این مسجد بسیار ماهرانه و حرفه‌ای و اندازه‌ها در تناسب کامل هستند و هیچ نقطه ضعفی در آن دیده نمی‌شود.
یکی از شاخصه‌هایی که در اکثر مساجد اصفهان وجود دارد، انعکاس هفت باره صدا است؛ موضوعی که در مسجد شیخ لطف الله نیز صدق می‌کند و جذابیتی دوچندان به ویژگی‌های بی‌بدیل آن می‌بخشد.
کتیبه‌ها و خطوط داخل مسجد اثری هنرمندانه از دو خطاط عصر شاه عباس یعنی علیرضا عباسی و خوشنویس گمنام، باقر بنا هستند که زیبایی مضاعفی به این مسجد داده‌اند.
جالب است بدانید که در طراحی باغچه‌ها و گل‌کاری‌های میدان آزادی تهران از مسجد شیخ لطف الله الهام گرفته شده است؛ البته با این تفاوت که معمار آن، حسین امانت، به‌جای طرح دایره‌ای در گنبد مسجد، از رخ بیضی برای میدان آزادی استفاده کرده است.
تاریخچه مسجد شیخ لطف الله
ساخت مسجد شیخ لطف الله در سال ۱۰۱۱ هجری قمری به دستور شاه عباس اول و به منظـور تجلیل از
مقام شیخ لطف الله میسی آغاز شد و پس از ۱۸ سال عملیات ساختمانی و تزئینات آن در سال ۱۰۲۸ هجری قمری به پایان رسید.
بعدها مسجد لطف الله به نام ملا فتح الله شناخته شد و سپس از آنجایی که به مجتهد اعلم یا مرجع تقلید، صدر یا صدرالعلما گفته می شد به نام مسجد صدر مشهور گردید اما امروزه به همان نام اولیه خود شناخته می شود.
مسجد شیخ لطف الله کجاست؟
مسجد شیخ لطف الله در شهر اصفهان و میدان معروف نقش جهان (میدان امام) قرار دارد و به‌حدی معروف است
که به‌راحتی می‌توانید آن را پیدا کنید.
- ساعات بازدید از مسجد شیخ لطف الله: همه روزه به‌جز هنگام نماز ظهر، در نیمه اول سال از ساعت ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ و ۱۴ تا ۱۷ و در نیمه دوم سال از ساعت ۹ صبح تا ۱۱:۳۰ و ۱۳ تا ۱۶:۳۰
- آدرس مسجد شیخ لطف الله: استان اصفهان، شهر اصفهان، ضلع شرقی میدان نقش جهان، روبه‌روی کاخ عالی قاپو
معماری مسجد شیخ لطف الله
معماری این مسجد در نوع خود بی نظیرترین در تمام دنیاست و هنر دست محمد رضا اصفهانی است.
ایشان، پسر حسین بنا اصفهانی، از معماران مشهور آن زمان است.
استفاده از نور طبیعی در ساخت مسجد و ترکیب رنگ های بسیار زیبا در کنار نقش و نگارهای گیاهان و… هارمونی ای بی همتا را بوجود آورده است که همه ی اینها در کنار استفاده از کاشی های معرق، تکمیل شده است.
شیخ لطف الله کیست؟
شیخ لطف الله از بزرگ‌ترین علمای شیعه بود که در منطقه جبل عامل در لبنان امروزی سکونت داشت.
او با دعوت شاه عباس اول همراه با برخی از بزرگان شیعه، برای سکونت به ایران آمد.
شیخ لطف الله در ابتدا به مشهد رفت و در محضر بزرگانی همچون ملاعبدالله شوشتری به تحصیل پرداخت و سرانجام
برای خدمت‌گذاری در آستان قدس رضوی انتخاب شد.
او در ادامه به قزوین رفت تا در آنجا به کار تدریس بپردازد.
شاه عباس به‌خاطر ارادتی که به وی داشت، برای تجلیل و گرامی‌داشت او، دستور ساخت مسجد مذکور را داد
تا مکانی برای آموزش، تدریس و برگزاری نماز باشد.
شیخ لطف الله اقامه نماز جمعه در مسجد شیخ لطف الله را بر عهده داشت تا اینکه در سال ۱۰۳۵ هجری قمری
بیمار شد و در اصفهان دار فانی را وداع گفت.
راز اصلی جذابیت معماری مسجد شیخ لطف الله
راز اصلی جذابیت کار معمار مسجد لطف الله، در تبادین و تناسب دو فضای عمـده میـدان نقش جهان و فضای زیر گنبد و همچنین فضاهای حدفاصل این دو نهفته است.
به گونه ای که در گام نخست؛ بیننده مسجد از فضای وسیع میدان که فاقد خصوصیت محصـور بودن است به فضای نخست، مدخل مسجد، هدایت می شود.
از چندین پله بالا رفته و در فضای دوم مدخل قرار می گیرد.
در آستانه ورود به مسجد شیخ لطف الله که خود فضایی کم عرض است و طول آن دو قدم و به کلفتی جرز است و در مسجد تعبیه شده، مکث می کند.
در قسمت چهارم با گردشی نود درجه قدم به راهرویی می گذارد
گام پنجم؛ با ورود به مسجد از حال و هـوای بیرون (فضای میدان) آزاد گردد.
بیننده در این راهرو، بیش تر بیرون را از یاد برده و در درون جای می گیرد و زمانی متناسب با چهل قدم در این راهرو گذشته تا اینکه به فضای مدخل شبستان می رسد.
در آخرین گام مكث بعدی و گسست کامل از بیرون و پیوستن به درون فضای زیر گنبد شکل می گیرد.
ورودی مسجد
فضای جلوی ورودی از ضلع شرقی میدان نقش جهان آغاز می‌شود که محل قرارگیری آن منجر به تقسیم این ضلع میدان با تناسب طلایی شده است.
قسمت شمالی و جنوبی این فضا و همچنین دیوار رو به میدان غربی مسجد با کاشی هفت رنگ پوشیده شده‌اند.
جلوخان مسجد در زمان نوشتن کتاب «آثار ایران» از آندره گدار به رنگ سفید بوده؛ زیرا ۱۰ سال قبل از نوشتن این کتاب، کاشی‌های جلوخان به‌خاطر خرابی به زیرزمین منتقل شده بودند و نمای کنونی حاصل زحمت مرمت‌کاران است.
کتاب «نصف جهان فی تعریف اصفهان» نیز تاکید می‌کند که مسجد فعلی به‌جز کتیبه سردر که قابل مرمت نبوده و تعویض شده، تاکنون هیچ عیب و نقصی نداشته است.
کتیبه بالای سردر مزین به کاشی معرق است که به‌شکل نواری ممتد هر سه دیوار آن را فراگرفته است.
این کتیبه بزرگ به قلم علیرضا عباسی با خط ثلث سفید است و سال ۱۰۱۲ هجری قمری را نشان می‌دهد.
بخش‌های بالایی سردر هم با مقرنس‌ها و کاشی‌های هفت رنگ و نقوش گل و گلدان تزیین شده‌اند.
بالای این کتیبه و در قوس طاق شاهد مقرنس‌کاری شمسه با زمینه آبی خواهید بود؛ علاوه بر این، چشمتان به کاشی‌های فیروزه‌ای مارپیچی جلب می‌شود که حاشیه قوس اصلی سردر را احاطه کرده است.
پس از عبور از آن با گذر از چهار پله به محوطه سردر می‌رسید.
پایین دیوارهای این محل مزین به سنگ مرمر زردرنگ است؛ مضاف بر اینکه سکوهایی از همین سنگ نیز در کناره‌ها قرار گرفته‌اند.
برای در دو لنگه مسجد از چوب چنار یک‌پارچه استفاده شده که پس از ۴۰۰ سال هنوز هم پابرجا است.
حوضی هشت ضلعی در جلوی مسجد وجود داشت که در فاصله سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ شمسی برداشته شد.
راهروی ورودی
راهروی ۲۸ متری ورودی مسجد ابتدا به چپ و بعد به‌سمت راست می‌چرخد و در نهایت به محوطه اصلی زیر گنبد منتهی می‌شود.
این چرخش راهرو باعث نوعی طواف به دور صحن اصلی می‌شود.
در واقع این راهرو با ایجاد حس آرامشی معنوی و جداکردن دنیای پرهمهمه فضای شهری بیرون از
داخل مسجد، شما را برای رازونیاز با معبود آماده می‌کند.
قبل از اینکه به دومین پیچ برسید، دری را در سمت چپ خود خواهید دید که به شبستان زمستانی راه دارد.
این شبستان سقف کوتاه و طراحی ساده‌ای دارد و در فصول سرد برای نماز خواندن استفاده می‌شد.
۱۴ متر از راهرو را که پشت سر بگذارید، باید به‌سمت راست بپیچید؛ جایی که راهرو زاویه‌ای ۹۰ درجه پیدا می‌کند.
این راهرو نور نسبتا کمی دارد و با پرتوهای نوری روشن شده است که از پنجره مشبک سمت راست آن می‌تابد.
به همین دلیل در بدو ورود تقریبا چیز زیادی نمی‌بینید؛ زیرا از جایی پرنور وارد این محیط کم‌نور شده‌اید؛ اما
پس از چند لحظه، چشمتان عادت می‌کند و می‌توانید از نقش‌ونگارهای راهرو لذت ببرید که با کاشی‌کاری‌های
هفت رنگ اغلب سبز و آبی تزیین شده است.
این راهرو به شما کمک می‌کند که به نور کم عادت کنید و به‌یک‌باره وارد شبستان نیمه‌تاریک مسجد نشوید و بتوانید
زیبایی‌های آن را با همه وجود درک کنید.
شبستان اصلی
شبستان اصلی مسجد شیخ لطف الله را می‌توان نقطه اوج شکوه و زیبایی این مسجد دانست که شما را مبهوت
هنر و معنویت خود می‌کند.
این شبستان به‌شکل یک مربع با اضلاع ۱۹ متر است و پس از اینکه از زمین فاصله می‌گیرد و بالاتر می‌رود، به هشت ضلعی تبدیل می‌شود و وقتی به ساقه گنبد می‌رسد، به دایره تغییر شکل می‌دهد.
این تبدیل پلان از مربع به دایره جزو ویژگی‌های مهم معماری مسجد شیخ لطف الله است که از دوره ساسانی به یادگار مانده است. زمانی که به سقف شبستان نگاه کنید، هشت طاق جناغی در سراسر شبستان خواهید دید که گنبد را سر پا نگه داشته‌اند و دارای مقرنس‌های چشمگیری هستند که به زیبایی هرچه تمام‌تر با پیچ‌های فیروزه‌ای در لبه طاق‌ها تزیین شده‌اند.
در گوشه‌وکنار این شبستان تزیینات هنرمندانه‌ای از نقوش هندسی تا طرح گل و بوته، طاووس و… به چشم
می‌خورد که به‌شکل کاشی هفت رنگ در بخش‌هایی پایینی و کاشی معرق در بخش‌های بالایی خودنمایی می‌کنند.
در میان این تزیینات، کتیبه‌هایی به خط نستعلیق و نسخ نیز وجود دارد که این همه زیبایی را تکمیل کرده‌اند.
چرا مسجد شیخ لطف الله مناره ندارد؟
یکی از موضوع‌هایی که در نگاه اول به مسجد شیخ لطف الله جلب توجه می‌کند، نداشتن مناره است که از
همین حیث از دیگر مساجد دنیای اسلام متمایز شده است؛ زیرا مناره بخش مهم و اصلی معماری مساجد به حساب می‌آید.
عملکرد مناره اساسا در پیش از اسلام برای مسیریابی روی ساختمان‌ها استفاده می‌شد و نشان‌دهنده وجود یک شهر بود؛ هرچند پس از اسلام به نشانه‌ای از وجود مسجد و محلی برای اقامه اذان تبدیل شد.
با توجه به اینکه مسجد شیخ لطف الله را صرفا برای عبادت شاه و خاندانش ساخته بودند و مورد استفاده مردم عادی نبود، نیازی به ساخت مناره برای آن احساس نشد.
به‌همین‌خاطر، این مسجد باشکوه و زیبا کمتر مورد توجه سیاحان قرار گرفت و به‌تبع آن نسبت به سایر جاهای دیدنی اصفهان، ناشناخته ماند.
توجه به زوایای مختلف در طراحی‌های زمان صفوی بسیار جالب است؛ به‌خصوص در معماری شهر اصفهان که نمونه بارز آن را می‌توان در نداشتن مناره برای مسجد شیخ لطف الله مشاهده کرد که با این روش عملا خانواده‌های دربار را از عامه مردم تفکیک کرده است.
روایت دیگری وجود دارد که معماران، گنبد را نمادی از زن و مناره را نمادی از مرد می دانند.
وجود گنبد به تنهایی در این مسجد، نمایش دهنده این است که این مسجد اختصاصا برای زنان ساخته شده است.
برخی از روایات می گویند که این مسجد حرمسرا نیز بوده است.
با این حال هیچ قطعیتی در این باره وجود ندارد و هنوز دلایل عدم وجود مناره مشخص نیست.
همچنین روایتی بیان شده است که برای اینکه بالای مناره، به داخل عالی قاپو دید داشته است، برای این مسجد مناره نساخته‌اند که این روایت نیز سندیتی ندارد.
تاثیر نور در مسجد شیخ لطف الله
در میان مساجد ایرانی، ساختمانی که تحت تأثیر اندیشه های معنوی اسلام بنا شده، مسجد شیخ لطف الله در اصفهان است.
بازی با نور در کالبد معماری این مسجد، نه تنها برای ایجاد روشنایی، بلکه برای خلق و تجلی حقیقت هستی و برانگیختن احساسات و ایجاد حس معنویت در دل انسانها و نمازگزاران است.
تشعشات زیبای نور از طریق نورگیرها، به ویژه روزنه تعبیه شده در ساقه گنبد، فضا را شفاف و بی وزن جلوه می دهد و تذکری از یاد خدا در فضا به صورت معنوی و روحانی تجلی می یابد.
سایه های لطیف و ملایم حاصل از نورگیرها، در ترکیب با خطوط و نقوش و زوایا، خطوط آرام و دل پذیری را پدید آورده تا یک زیبایی فرازمینی را نمایان سازد که متناسب با حال و هوای معنوی این فضا باشد.
استفاده از نور در معماری مساجد، به نوعی، کیمیاگری کردن است و معمار در آن، سنگ را همچون نور جلوگر می سازد و از دل سنگ که تاریک و سرد است، تلألؤ و درخشش پدید می آورد
عبور نور از سوراخ های مشبک پنجره های مسجد شیخ لطف الله که تقریبا شبکه آنها مقابل همدیگر قرار ندارند سبب آن می شود که نور قبل از ورود به مسجد ۲ بار شکسته شود.
در نتیجه دیگر نور آن نیـزی و برندگی نور معمولی را ندارد و به اصطلاح ملایم شده است بنابراین با نگاه و تعمق بیش تر می توان به راحتی پی برد که وجود نور در این مسجد فقط تابیدن نور به صورت رشته های زرین به دیوار مقابل پنجره ها نیست تا آنجا که به علت برخورد نور به پنجره های مشبک و ایجـاد انفجار در نور، هـزاران ستاره طلایی درخشان را در صفحه داخلی گنبد می بینیم.
تعداد پنجره های مسجد شیخ لطف الله بیست عدد است که گنبد مسجد شیخ لطف الله از طریق این منابع نوری روشن و نورانی میگردد.
شانزده عدد پنجره ها در ساقه گنبد و در فواصل منظم قرار گرفته است.
چهار پنجره دیگر نیز در چهار طرفین دیوارها قرار دارد.
همان طور که میدانیم نقوش گنبد (نقوش شبیه پر طاووس و شمسه وسط آن) اشاره به نور در مسجد شیخ لطف الله دارد. بازی نور در گنبد مسجد شیخ لطف الله بسیار دیدنی است.
ممنون که تا اینجا پست همراه فرگاه دیزاین بودید.