معماری ایران می تواند موضوع بسیار طولانی برای پرداختن به آن باشد.
بنابراین، ما سعی می کنیم نگاهی گذرا به جنبه های اصلی آن در اینجا داشته باشیم.
معماری ایرانی با پیشینه ای هزاران ساله به صورت انواعی از کلبه دهقانان، چایخانه ها و آلاچیق های باغ گرفته تا
برخی از زیباترین و باشکوه ترین سازه هایی که جهان تاکنون دیده است، ظاهر شده است.
-
- معماری ایرانی
پیشینه معماری ایران
مواد موجود اشکال عمده را دیکته می کرد.
از دوران باستان (ایران پیش از اسلام)، ایرانیان گل اولیه را تا جایی که میتوانستند فشرده میکردند و اجازه میدادند
تا به صورت خاک پلاستیکی سنگین، ملات گچ مقاوم، آجر، سنگ و غیره خشک شود.
آنها تودههای بزرگ و مشخصی را تشکیل دادهاند سطوح پهن و ساده، تزئینات را به دنبال دارد.
حتی پس از گذشت بیش از 3000 سال، برخی از عناصر طراحی معماری ایرانی پابرجا ماند.
این عناصر عبارتند از یک درگاه طاقدار بلند که در داخل یک فرورفتگی قرار گرفته است، ستونهایی با سرستونهای
براکت، ایوان یا تالار ستوندار، گنبدی روی چهار طاق، طاق بیضی شکل وسیع در ورودی، حیاط چهار ایوانی، برجهای
اولیه که به سمت بالا میآیند. آسمان، حیاط داخلی و استخر، ورودی زاویه دار و تزئینات گسترده.
علاوه بر تأثیر اقلیم، مصالح موجود، اهداف مذهبی و فرهنگهای پیرامونی، حامیان نیز نقش تعیینکنندهای در توسعه
معماری ایرانی داشتند.
خود چشمانداز، کوههای عظیم پوشیده از برف، درههای بزرگ بهاندازه استانها و دشتهای درخشان گسترده
نیاز به ساخت و سازهایی داشت که از نظر عظمت طراحی و اجرا میشدند.
کوه ها هم منبع الهام فیزیکی و هم نمادین در معماری ایرانی بودند.
از زمان زرتشتیان، زیبایی با نور همراه بود.
در هنر ایرانی هم سبکی و هم شفافیت جستجو می شود و برعکس از مبهم و آشفتگی پرهیز می شود.
زیبایی برای ایرانیان باستان، مانند هر تمدن باستانی دیگری، از صفات الهی بود.
توسعه معماری ایران
دهکده های کشاورزی با قدمت 8000-6000 قبل از میلاد به عنوان پیشینیان ضروری معماری ایرانی فاش شده اند.
از هزاره پنجم در تپههای تاریخی سیلک، کلبهسازی آغاز شد.
در مرحله بعد آجر و ملات گل و اتاق های رنگ آمیزی شده نمایان شد.
موزاییک های مخروطی و آجرهای رنگی و لعاب دار بعدها در زیگورات های عظیم استفاده شد.
معماری عیلامی عموماً از آجر پخته نشده بود و از آجرهای قرمز برای پوشش استفاده میشد.
چند قرن قبل از مادها، در شمال غربی، شهرها دارای دیوارهای سنگی دوتایی و حتی سه گانه بودند.
ساختمان های بسیار ضخیم و بسیار مرتفع به نظر می رسد که سازه های چوبی، مربع شکل و برج مانند
با ستون هایی بوده اند که احتمالاً تنه درخت بوده اند.
معماری هخامنشی
معماری هخامنشی اقتباس و ترکیب کهن الگوهای مادهایی، آشوری، ایلامی، مصری، ایونیایی و اورارتویی بود.
آنچه معماری هخامنشی را از هر یک از سبک های تشکیل دهنده آن متمایز می کرد، سبک خاص تلفیق
آنها با طعم و معانی محلی بود.
همچنین سه عنصر اصلی در معماری هخامنشی وجود داشت که کاملاً ایرانی بودند، ستونها، مقبرههای
صخرهای و پلکان.
اگرچه ستونهایی در تمدنهای مختلف باستانی ساخته شدهاند، اما ستونهایی که در زمان هخامنشیان ساخته
شدهاند، ظریفترین ستونهایی هستند که بهعنوان عناصر باریک شکل گرفتهاند.
آنها بسیار بالا بودند. آنها در فواصل نسبتاً زیادی از یکدیگر ساخته شدند. این نیاز به چیزی جز محاسبات دقیق نداشت.
ستونها، نقش برجستهها، کتیبهها، زیگوراتها، تراسها، برجهای سنگی، پایههای سنگی، پلکانها،
سنگفرشها و غیره از کهن الگوهای معماری اولیه هخامنشی بودند.
بسیاری از عناصر دیگر را میتوان در این دوره با الهام از خارج از ایران یافت، اما عناصر و طرحهایی که به تازگی
ترکیب شدهاند، به شکل ظریفتری خلق شدهاند.
معماری سلوکی
-
- معماری سلوکی(سنگ طبیعی)
در زمان سلوکیان، طرحهای هلنیستی در معماری ایرانی غالب شد اما هرگز به طور کامل جذب نشد.
در مناطقی با تمرکز یونانی ها و مقدونی ها، شهرها بر اساس نقشه های هندسی یونانی چیده شدند،
معابد بر اساس مدل های یونانی ساخته شدند و از عناصر مشخصه طراحی یونانی برای تزئین استفاده شد.
معماری اشکانی و ساسانی
عنصری به نام ایوان در زمان اشکانیان پدید آمد.
تکامل تکنیک طاقکاری با خشتهای گلی (اگرچه در زمان عیلام وجود داشت) و همچنین آجرهای پخته
شده از ویژگیهای عجیب این عصر بود. دیوارها و سقف ها نیز با گچ تزئین شده بودند.
ایوان عظیمی که بازدیدکنندگان را به یک اتاق گنبدی شکل که به عنوان تالار تماشاچیان استفاده میشد
هدایت میکرد، کهن الگوی معمولی ساسانی بود که در بسیاری از کاخها تکرار میشد.
استفاده از گچ بری به عنوان ملات که به سرعت سخت می شد، به عمارت های این دوره کمک کرد تا طاق
های بشکه ای را بدون نصب داربست برپا کنند.
دیوارها با حکاکی ها، نقاشی های دیواری و سایر تزئینات تزئین شده بودند. کف و دیوارها، به طور کلی، معمولاً
با موزاییک، در مقیاس بزرگ و از نظر رنگ غنی استفاده می شد. گچکاریها معمولاً به جای حکاکی قالبگیری میشدند.
از این رو، نقوش به صورت مکرر و طولانی ایجاد شد.
هنر و معماری دوره ساسانی حتی مدتها پس از پایان امپراتوری آنها به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت.
قرون اولیه شکل گیری معماری اسلامی از زمانی آغاز شد که اعراب در سال 637 امپراتوری ایران را اشغال کردند.
معماری پس از اسلام در ایران
در ایران پس از اسلام بود که اشکال قدرتمند معماری ایرانی ساسانیان اصلاح و توسعه یافت.
بنابراین پتانسیل معماری ایرانی به معماری فوق العاده زیبایی تبدیل شد.
نتیجه این بود که بالاتر، حساس تر، متنوع تر و گویاتر از پیشینیان خود باشد.
اولویت در معماری دوران بعد از اسلام به بناهای مساجد اختصاص داشت.
در نظر گرفته شده بود که مساجد برای اعصار مستحکم باشند.
به همین دلیل همواره مستحکم ترین و مستحکم ترین بناها در معماری اسلامی بوده اند.
مساجد به دو شکل عمده شروع به ساخت کردند:
- مساجد با نمازخانه های پر از ستون
- مساجد کوچکتر از یک اتاق گنبدی تشکیل شده است
ایرانیان تلاش خود را بر احیای میراث معماری خود مانند طاقهای بشکهای، سقفهای تاجدار، قیچیهای
مخروطی، آجرهای بزرگ، طاقهای بیضی شکل و غیره متمرکز کردند.
آجرکاری در قالب نقوش مختلف و گاه گچکاری روی آجر از ویژگیهای معماری ایرانی اوایل بود.
دوران پس از اسلام ساخت انواع مقبره ها، برج های مقبره و به ویژه مناره ها آغاز شد.
معماری سلجوقی
بعدها تعداد برج ها و مناره های مقبره از مساجد در دوره سلجوقیان بیشتر شد.
با این حال، ساخت مساجد همچنان محور اصلی معماری بود.
انواع مساجد حجرهدار الگوی غالب شدند.
بعدها طرح چهار ایوانی بر ساختمان مسجد حاکمیت رسمی و همیشگی پیدا کرد.
اجرای سلایق مختلف در اشکال مختلف طاقکاری وجه تمایز معماری دوره سلجوقی بود.
گنبدهای دو پوسته شروع به ساخت کردند. پنجره ها در ساختار دیوارهای باربر ساخته می شدند.
معمولاً از طرح های آجرکاری و چسب های آجری در نمای ساختمان ها حتی برای کتیبه های برجسته
استفاده می شد.
آجر و خشت لعاب دار به رنگ آبی روشن و تیره شروع به خوانایی بیشتر عناصر معماری یا کتیبه های آجری کردند.
کارهای معرق با کاشی های تک رنگ در اواخر این عصر رایج شد.
عصر سلجوقیان به عنوان دوره احیای هنر و تمدن اسلامی در ایران شناخته شده است.
معماری ایلخانی
حدود 90 درصد آثار به جا مانده از دوران ایلخانی ماهیت مذهبی و نیمی از آنها محل دفن است.
شاید بارزترین ویژگی معماری ایلخانی، آمادگی آن برای پیروی از نمونه های رایج عصر سلجوقی بود.
در معماری ایران در زمان ایلخانیان از معرقکاریهایی با کاشیهای رنگارنگ جدید و کاشیهای درخشان
برای پوشش دادوها استفاده گستردهای داشت.
معماری تیموری
در دوره تیموریان، معماری ایرانی دارای این ویژگیها بود:
ترکیبی از کاشیهای لعابدار تک رنگ روشن و تیره که برای نما به کار میرفت، گلهای برجسته در ترکیببندیهای
معرق، انواع طاقکاری و محاسبه دقیق اندازه و ابعاد عظیم انتخاب شده به عنوان جزء جداییناپذیر ساختارهای ملی
گنبدسازی دلالت بر علاقه معماران تیموری به طاق داری دارد. طبل گنبدها به طور بیسابقهای بلندتر شد و گنبدها
به شکل گلیف در آمدند.
نمای بیرونی گنبدها با کاشیکاریهایی با طرحها و خطهای گوناگون تزیین شده بود. طرح ها نیز تحت تأثیر
چین غنی شدند.
معماری صفوی
در زمان صفویان شبکههایی از کاروانسراها در سراسر کشور برای تسهیل حملونقل و توسعه تجارت ایجاد شد.
معماری صفوی به طور مؤثری بر فعالیت های ساختمانی کشورهای دیگر تأثیر گذاشت. تأکید بر عظمت بناها
از زمان تیموریان آغاز شد و در بسیاری از آثار به عنوان یک اصل ادامه یافت. تقارن شعاعی به شکلی رسمی و عالی اجرا شد.
گرایش رایجی در میان معماران به ساخت سازههای فرورفته مانند طاقچهها یا حتی ورودیها وجود داشت.
تضاد غیرمنتظره در مقیاس یا نور باعث ایجاد واکنش های متقابل بین فضاهای کوچک و بزرگ یا باز و بسته می شود.
بیتردید رنگ در معماری صفویه نقش محوری داشت.
کاشی ها در مقایسه با دوره های قبل، سطوح وسیع تری را می پوشاندند. رنگ ها و تزئینات دغدغه اصلی
معماران بود نه ساختار.
معماری دوره صفوی در واقع نقطه اوج مهارت و تجربه معماران ایرانی بود که در آن فرم های سنتی به راحتی
در مقیاس های عالی استفاده می شد.
همچنین بسیاری از سازههای کاربردی مانند پلها، بازارها، حمامها، آب انبارها، سدها، برجهای کبوتر و
کاروانسراها ساخته شد.
معماری زند
سلسله زند، معماري را ترويج مي كرد كه اساساً نگاهي به سرچشمه هاي معماري صفوي، سلجوقي و پيش
از اسلام داشت و معماري هندي و اروپايي را اقتباس مي كرد.
آنچه نوآورانه تر به نظر می رسید کاشی های لعابدار به رنگ جدید تقریبا صورتی و معروف به کاشی زند بود.
نیم گلدان های سنگی روی دادوها نصب شد و کاشی هایی با طراحی کم طراحی و همچنین قرنیزها اجرا شد.
معماری قاجار
مساجد زیادی در زمان قاجاریه ساخته شد که مساحت وسیعی را با پلان های چهار ایوانی اشغال کرده بود
و دارای شبکه ای از گنبدها و پنجره ها برای ورود نور به بنا بود.
بسیاری از آثار دوره صفویه تحت نوسازی قاجاریه پوشش داده شده است.
برخی از اشکال جدید مانند حیاط کاملاً عمیق، برخی گنبدهای پیازی شکل اغراقآمیز و دروازههای ورودی
شهرهای بزرگ با تزئینات در معماری ایران توسط معماران آن دوره معرفی شد.
بناهای قاجاریه کاخها، عمارتها، کوشکها، ییلاقیها، شکارگاهها و نیز سازههای کاربردی مختلف بودند.
در دوره قاجار، معماری نظامی مورد توجه بسیاری قرار گرفت.
تزئینات هماهنگ و بی خطا باقی ماندند.
آنها تحت تأثیر دنیای غرب بودند و سعی در تقلید از هنر ساسانیان داشتند.
سقف ها و دیوارهای تالار با تزئینات باشکوه با آینه کاری در این دوره رونق گرفت و ترویج شد.
برخی از شگفتانگیزترین های معماری ایران
معماری در ایران سبکهای متنوعی را تجربه کرده است ،سبک هایی همچون پارسی، پیش پارسی، مادی،
پارتی و معماریهای خاص دورههای هخامنشیان، سلوکیان و ساسانیان که این موارد برخی از شیوهها و سبکهای
متنوع معماری پیش از ظهور اسلام در ایران بودند.
پس از اسلام نیز سبکهای همانند خراسانی، رازی، اصفهانی و آذری که بخش مهمی از معماری ایران را
شامل می شود ، می توان نام برد.
تخت جمشید
یکی از بناهایی که از شگفتی های جهان است تخت جمشید است ، از عظیم ترین بناهایی است که در شناسنامه
معماری ایران جایگاه ویژه ای دارد.
در حدود 120 سال طول کشید تا تخت جمشید توسط هنر معماران و هنرمندان ایرانی کامل و به عنوان نمایش
عظمت و شکوه فرمانروایی پادشاهان هخامنشی به دنیا معرفی شود.
ساخت تخت جمشید 25 قرن پیش در زمان حکومت داریوش آغاز شد و سالها روی خلق این بنا زمان گذاشته شد و توسط جانشینان داریوش کامل شد.
ستونهای این بنا با وجود گذشت سالهای متمادی و پشت سر گذاشتن حوادث بسیار ، هنوز پا برجا مانده است.
این ستونها برخلاف آن چه که به نظر میرسد یکپارچه نیستند و به صورت تکه تکه روی هم سوار شدهاند.
در محل اتصال این تکهها سرب مذاب ریخته شده که سازه را در مقابل هر تکان و لرزهای مقاوم و پا بر جا
نگه میدارد، از فلزهای گرانبها برای تزیین نقوش، استفاده شده است.
ظرافت بکار رفته در معماری تخت جمشید، رنگآمیزی و تعدد پلکان از موارد شگفت انگیز معماری تخت جمشید است.
-
- تخت جمشید
مسجد شیخ لطفالله اصفهان
زیبایی شگفت انگیزی از معماری ایران را می توان در مسجد شیخ لطف الله اصفهان دید که این بنا از معروفترین
مساجد دنیا از نظر معماری به شمار میرود، این مسجد بین سالهای 1602 تا 1619 و به دستور شاه عباس صفوی بنا شد.
مجموعهای بی نقص از هنرهای متنوع تجسمی است.
سبک معماری آن به شیوه اصفهانی است و در کاشیکاریهای معرق داخل و بیرون گنبد از خط ثلث، استفاده شده است.
محراب این مسجد به دلیل کاشیکاریهای معرق و مقرنسهای ظریف آن ، از شاهکارهای بینظیر معماری ایران به شمار میرود.
-
- مسجد شیخ لطفالله اصفهان(سنگ طبیعی)
باغ ارم شیراز
از زیباترین بنا ها در معماریهای ایرانی به شمار می رود.
بنای اولیه عمارت باغ ارم توسط یکی از معماران معروف آن دوره ساخته شد.
عمارت اصلی در زمان سلطنت ناصر الدین شاه قاجار توسط حسینعلیخان نصیرالملک پیریزی و بعد از ان، خواهرزاده او ابوالقاسمخان نصیرالملک عمارت نیمهکاره باغ را تکمیل کرد.
این عمارت به سبک زمان قاجاریه و با استفاده از سبک معماری زندیه ساخته شده است.
-
- باغ ارم شیراز(نمای ساختمان)
این بنا سه طبقه دارد ،برای استراحت در روزهای تابستان ساخته شده است و در قسمت جلویی ستونهای
طبقه دوم و سوم نیز کاشیهای هفت رنگ بسیار زیبایی، استفاده شده و نقاشی، حجاری، کاشیکاری و گچبریهای
به کار رفته در این عمارت از شاهکارهای معماری است.
ممنون از اینکه تا اینجا پست همراه ما بودید.